Nhắc đến ung thư da, nhiều người nghĩ khối u sẽ ở đâu đó trên mặt hoặc cánh tay. Nhưng khối u đã được tìm thấy ở những khu vực không bao giờ tiếp xúc ánh sáng mặt trời? Vậy ung thư da có thể xuất hiện ở đâu? Có những vị trí ung thư da hiếm gặp nào? Bài viết sau đây của bác sĩ CKI Lê Ngọc Vinh, Đơn vị Đầu Mặt Cổ, BVĐK Tâm Anh TP.HCM sẽ giải đáp chi tiết các vấn đề trên.
Tổng quan về ung thư da
Ung thư da là bệnh liên quan đến sự tiến triển của các tế bào bất thường trong các mô da của người bệnh. Thông thường, khi các tế bào da già và chết đi, các tế bào mới sẽ hình thành để thay thế. Khi quá trình này bị ảnh hưởng, chẳng hạn như sau khi tiếp xúc với tia cực tím (UV) từ mặt trời, các tế bào sẽ phát triển nhanh hơn.
Những tế bào này có thể là tế bào ung thư hoặc không phải ung thư (lành tính), không xâm lấn hoặc di căn. Ung thư da có thể xâm lấn sang các mô lân cận hoặc di căn đến các khu vực khác trong cơ thể nếu không được phát hiện sớm. (1)
May mắn thay, ung thư da được xác định và điều trị ở giai đoạn đầu đều được trị khỏi. Do đó, điều quan trọng là đến bệnh viện khám nếu phát hiện các dấu hiệu ung thư da.
Có 3 loại ung thư da chính:
- Ung thư biểu mô tế bào đáy, hình thành trong các tế bào đáy, ở phần dưới của lớp biểu bì (lớp bên ngoài của da).
- Ung thư biểu mô tế bào vảy, hình thành trong các tế bào vảy ở lớp bên ngoài của da.
- Khối u ác tính hình thành trong các tế bào (tế bào hắc tố). Tế bào hắc tố sản xuất melanin, một sắc tố màu nâu mang đến màu sắc cho da và bảo vệ, chống lại một số tia UV có hại từ mặt trời. Ung thư da hắc tố là loại ung thư nghiêm trọng nhất vì có thể di căn sang các khu vực khác trên cơ thể.
Các loại ung thư da khác bao gồm:
- Kaposi Sarcoma liên quan đến AIDS: 1 khối u ác tính, đa tâm, có thể xuất hiện thương tổn ở mặt, thân, bề mặt da, hệ bạch huyết hoặc đường tiêu hóa. Tổn thương xuất hiện dưới dạng các mảng và khối u có màu hơi xanh đến hơi tím.
- Ung thư biểu mô tế bào Merkel: ung thư biểu mô tế bào Merkel là loại ung thư da hiếm gặp nhưng nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng. Ung thư ảnh hưởng đến lớp ngoài của da hoặc lớp biểu bì. Loại ung thư này thường di căn đến các hạch bạch huyết và các cơ quan. Tiếp xúc với tia UV, hệ thống miễn dịch yếu, tuổi tác và nhiễm virus là nguyên nhân gây bệnh phổ biến.
- Ung thư biểu mô tuyến bã: loại ung thư hiếm gặp bắt đầu từ tuyến dầu trên da. Ung thư biểu mô bã thường ảnh hưởng đến mí mắt, có thể bắt đầu bằng 1 khối u không đau hoặc lớp da dày lên trên mí mắt. Trên các bộ phận khác của cơ thể, loại ung thư này có thể gây sưng trên da, chảy máu hoặc đóng vảy.
- Sarcom sợi bì lồi (Dermatofibrosarcoma protuberans): loại ung thư da hiếm gặp bắt đầu trong các tế bào mô liên kết ở lớp giữa của da (lớp hạ bì). Dermatofibrosarcoma protuberans có thể trông giống như mụn nhọt hoặc ban đầu có cảm giác giống như một mảng da thô ráp.
Ung thư da là loại ung thư phổ biến nhất ở Hoa Kỳ. Trên thực tế, cứ 5 người thì có khoảng 1 người mắc bệnh ung thư da vào một thời điểm trong đời.
10 vị trí ung thư da hiếm gặp
Các vị trí ung thư da hiếm gặp như: (2)
1. Dưới móng tay
Khối u ác tính có thể xuất hiện dưới móng chân, đây là vị trí vị trí ung thư da hiếm gặp. Khối u có thể xuất hiện dưới bất kỳ móng tay nào. Nguyên nhân thường không do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, chấn thương trong quá khứ có thể là nguyên nhân. Nếu nhận thấy 1 vệt đen dưới móng tay mà không rõ nguyên nhân, người bệnh nên đến gặp bác sĩ Đơn vị Đầu Mặt Cổ hoặc Chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da.
2. Lòng bàn chân
Lòng bàn chân là một trong những vị trí ung thư da hiếm gặp, thường được gọi là u hắc tố bề mặt lòng bàn chân (acral lentiginous melanoma), là dạng ung thư da hiếm gặp nhưng nguy hiểm. Đây là loại ung thư phổ biến nhất trong các trường hợp u hắc tố xảy ra ở người da màu.
Người châu Á và người Mỹ gốc Phi dễ mắc loại ung thư da này hơn bất kỳ loại ung thư nào khác. Bệnh thường bắt đầu với 1 mảng sẫm màu phẳng, khác biệt rõ ràng với vùng da xung quanh, đôi khi có màu đỏ hoặc cam. Người bệnh có thể được phẫu thuật để loại bỏ khối u và tiếp tục bằng xạ trị, hóa trị hoặc liệu pháp miễn dịch.
3. Lòng bàn tay
Nếu người bệnh có da sẫm màu hơn, khối u ác tính nhiều khả năng xuất hiện ở những vùng cơ thể không tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời, chẳng hạn như lòng bàn tay và lòng bàn chân.
Chỉ có khoảng 2% trường hợp xảy ra ở người da trắng. Vị trí ung thư da không phổ biến này thường nghiêm trọng hơn các khối u ác tính khác, một phần vì người bệnh không phát hiện cho đến khi bệnh đã tiến triển nặng và khó điều trị hơn.
4. Mí mắt
Tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời là nguyên nhân gây ung thư da ở mí mắt, một trong những vị trí ung thư da hiếm gặp. Người bệnh có thể được làm phẫu thuật cắt bỏ phần da ung thư và thường không nghiêm trọng nếu được điều trị sớm.
Ung thư thường bắt đầu tại các tế bào đáy ở lớp trên của da (biểu bì). Một dạng nghiêm trọng hơn bắt đầu ở các tế bào gai, thậm chí còn ở gần bề mặt da của người bệnh hơn. Loại này tiến triển nhanh hơn và dễ xâm lấn đến các mô lân cận.
5. Da đầu
Khối u ác tính ở vùng đầu cũng có nhiều khả năng xảy ra hơn ở những người có màu da sẫm hơn. Việc có khối u trên da đầu là điều bình thường, nhưng thường không phải ung thư. Trên thực tế, chỉ có khoảng 13% tổng số ca ung thư da ở da đầu.
Thường các loại ung thư “không phải hắc tố” ít nghiêm trọng hơn, như ung thư biểu mô tế bào đáy và ung thư biểu mô tế bào gai. Tham khảo ý kiến bác sĩ nếu người bệnh bị đau trên đầu. Nếu là ung thư, khối u có thể là một cục sáp nhỏ, mịn, có thể chảy máu hoặc đóng vảy.
6. Bên trong lỗ tai
Bên trong lỗ tai là vị trí ung thư da hiếm gặp. Nếu không được điều trị, ung thư da ở bên ngoài tai (tế bào vảy hoặc tế bào đáy) có thể xâm lấn vào bên trong tai. Điều này bao gồm ống tai chạy từ tai ngoài, các xương nhỏ ở tai giữa đến các dây thần kinh (giống tóc) ở tai trong gửi tín hiệu đến não và xương thái dương bao bọc tất cả.
7. Lưỡi
Lưỡi cũng là vị trí ung thư da hiếm gặp. Người bệnh có thể nhận thấy các mảng phẳng, cứng, màu trắng (bạch sản) không thể cạo bỏ, ngứa ran, mất cảm giác hoặc có 1 khối u hoặc vết loét không biến mất.
Đó thường là tế bào vảy và có nhiều khả năng xảy ra hơn nếu người bệnh hút thuốc lá và/hoặc uống rượu nhiều. Bác sĩ có thể lấy một số tế bào từ vùng nghi ngờ để quan sát dưới kính hiển vi (sinh thiết) và phẫu thuật để loại bỏ khối u (nếu có).
8. Môi
Vị trí ung thư da hiếm gặp tiếp theo là môi. Ung thư không phải khối u ác tính (ung thư da hắc tố), thường là tế bào đáy hoặc tế bào gai, thường ảnh hưởng đến môi của người bệnh. Môi dưới có nguy cơ bị nám cao gấp 12 lần so với môi trên, nơi không tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời.
Ở nam giới cũng mắc bệnh ung thư nhiều hơn nữ giới vì nam giới có xu hướng sử dụng thuốc lá và rượu nhiều hơn. Nguy cơ cũng tăng lên nếu người bệnh nhiễm vi rút u nhú ở người (HPV) có thể gây mụn cóc ở bộ phận sinh dục, bàn tay hoặc nơi khác.
9. Mống mắt
Người bệnh có thể thấy khối u ác tính “hắc tố” hoặc “nội nhãn” là một điểm có màu tối trong mống mắt xung quanh đồng tử. Người bệnh cũng có thể bị mờ mắt hoặc có đốm. Các tế bào da hắc tố phát triển ngoài tầm kiểm soát và hình thành khối u. Đây là dạng ung thư phổ biến nhất bắt đầu từ mắt và có thể di căn sang các bộ phận khác của cơ thể thông qua các hạch bạch huyết, gan và máu của người bệnh.
10. Lòng trắng
U ác tính kết mạc sự tiến triển ung thư trên kết mạc, màng trong suốt bao phủ bề mặt của mắt và mí mắt bên trong. Khối u ở vị trí này thường xuất hiện dưới dạng 1 đốm đen hoặc đỏ trong lòng trắng của mắt.
U ác tính kết mạc có thể nghiêm trọng và di căn sang các bộ phận khác của cơ thể thông qua các hạch bạch huyết hoặc mạch máu. Nếu nghi ngờ, bác sĩ có thể lấy mẫu mô để quan sát dưới kính hiển vi (sinh thiết) nhằm xác định xem đó có phải là ung thư hay không.
Những vị trí ung thư da hiếm gặp khác mà ung thư da được tìm thấy bao gồm nách, bộ phận sinh dục, sau tai, phía sau đầu gối và trên mông. Điều quan trọng là vùng da không thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng mặt trời không có nghĩa là ung thư da không thể xuất hiện ở đó.
Các vị trí này có ảnh hưởng đến quá trình điều trị không?
Vị trí khối u có thể ảnh hưởng đáng kể đến quá trình điều trị ung thư da, cụ thể
1. Khả năng tiếp cận điều trị
Đầu và cổ: các khối u nằm trên mặt, da đầu và cổ có thể dễ dàng tiếp cận để thực hiện phẫu thuật. Tuy nhiên, những khu vực này cũng nhạy cảm về mặt thẩm mỹ và chức năng, có thể gây phức tạp cho việc điều trị và tái tạo.
Thân và tay chân: các khối u ở thân hoặc tứ chi có thể được phẫu thuật cắt bỏ dễ dàng hơn với bờ rộng hơn, nhưng kết quả có thể khác nhau tùy thuộc vào kích thước và độ sâu của khối u.
2. Nguy cơ di căn
Một số vị trí ung thư da ít gặp như da đầu, tai và các vùng gần hạch bạch huyết (như háng, nách) có nguy cơ di căn cao hơn. Các khối u ở những khu vực này có thể cần được điều trị tích cực hơn và theo dõi chặt chẽ hơn.
3. Tác động về mặt thẩm mỹ và chức năng
Các khối u ở những vùng có thể nhìn thấy, như mặt có thể cần các phương pháp điều trị ưu tiên kết quả thẩm mỹ, ví dụ như phẫu thuật Mohs, nhằm loại bỏ khối u nhưng ưu tiên bảo tồn càng nhiều mô khỏe mạnh càng tốt.
Việc xem xét chức năng rất quan trọng với các khối u gần các cơ quan quan trọng mắt, mũi, miệng), có thể cần đến các kỹ thuật phẫu thuật chuyên biệt và chăm sóc sau phẫu thuật.
4. Chăm sóc vết thương và hậu phẫu
Quá trình điều trị có thể thay đổi tùy theo vị trí. Những vùng có da mỏng hơn hoặc khả năng di chuyển cao hơn (khớp) có quá trình lành vết thương phức tạp hơn và cần được chăm sóc hậu phẫu chuyên sâu hơn.
5. Dẫn lưu bạch huyết
Các khối u ở những vùng có hệ thống bạch huyết rộng (như đầu, cổ và thân) có thể xâm lấn đến các hạch bạch huyết nhanh hơn. Điều này ảnh hưởng đến việc xác định giai đoạn, tiên lượng và điều trị, đòi hỏi phải sinh thiết hạch hoặc bóc tách hạch trên phạm vi rộng hơn.
6. Tiếp xúc với ánh nắng
Những vùng thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng mặt trời (mặt, cổ, tay) có thể có tỷ lệ mắc ung thư da tái phát cao hơn do tổn thương vì tia UV tích tụ, ảnh hưởng đến chiến lược theo dõi và điều trị lâu dài.
Kế hoạch điều trị ung thư da thường xem xét các yếu tố này để điều chỉnh cách tiếp cận phù hợp với đặc điểm và vị trí khối u của từng người bệnh.
Cách nhận biết dấu hiệu ung thư da ở vị trí ít gặp
Việc nhận biết các vị trí ung thư da hiếm gặp hoặc ít nhìn thấy hơn khá khó khăn nhưng giúp phát hiện sớm và điều trị ung thư da hiệu quả. Một số dấu hiệu chính như: (3)
- Các khối u hoặc vết loét mới: bất kỳ khối u, vết loét hoặc tổn thương mới không lành trong vòng vài tuần đều cần được bác sĩ kiểm tra càng sớm càng tốt.
- Những thay đổi về nốt ruồi hoặc vết thương hiện có: các đặc điểm về kích thước, hình dạng, màu sắc hoặc kết cấu như: không đối xứng, đường viền không đều, thay đổi màu sắc, đường kính lớn hơn 6mm…
- Ngứa, đau: ngứa, đau dai dẳng có thể là dấu hiệu của ung thư.
Chẩn đoán như thế nào?
Đầu tiên, bác sĩ hỏi người bệnh về những thay đổi ở nốt ruồi, tàn nhang hoặc các đốm da khác. Tiếp theo, bác sĩ kiểm tra toàn bộ da của người bệnh, bao gồm da đầu, tai, lòng bàn tay, lòng bàn chân, giữa các ngón chân, xung quanh bộ phận sinh dục và giữa mông để phát hiện các vị trí ung thư da hiếm gặp.
Nếu nghi ngờ người bệnh bị ung thư da, bác sĩ sẽ thực hiện sinh thiết bằng cách lấy 1 mẫu mô được lấy ra và gửi đến phòng thí nghiệm, nơi bác sĩ giải phẫu bệnh kiểm tra dưới kính hiển vi. Bác sĩ sẽ cho biết liệu tổn thương da có phải là ung thư da hay không, loại nào và các lựa chọn điều trị.
Biện pháp điều trị
Biện pháp điều trị phụ thuộc vào giai đoạn ung thư. Đôi khi, chỉ sinh thiết cũng có thể loại bỏ tất cả các mô ung thư nếu khối u nhỏ và giới hạn ở bề mặt da. Các phương pháp điều trị ung thư da được sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp, bao gồm: (4)
- Liệu pháp áp lạnh: bác sĩ sử dụng nitơ lỏng để đóng băng tế bào ung thư da. Các tế bào chết sẽ bong ra sau điều trị.
- Phẫu thuật cắt bỏ: bác sĩ loại bỏ khối u và một số vùng da khỏe mạnh xung quanh để đảm bảo tất cả tế bào ung thư được loại bỏ.
- Phẫu thuật Mohs: bác sĩ loại bỏ các mô bị bệnh, hạn chế loại bỏ càng nhiều mô bình thường xung quanh càng tốt. Bác sĩ sử dụng phương pháp này để điều trị ung thư tế bào đáy và tế bào vảy và đôi khi là các khối u khác tiến triển gần các khu vực nhạy cảm hoặc quan trọng về mặt thẩm mỹ như: mí mắt, tai, môi, trán, da đầu, ngón tay hoặc vùng sinh dục.
- Nạo và đốt điện: bác sĩ sử dụng 1 dụng cụ có cạnh sắc, dạng vòng để loại bỏ các tế bào ung thư. Sau đó, bác sĩ dùng kim điện để loại bỏ các tế bào ung thư còn sót lại. Bác sĩ thường sử dụng phương pháp này để điều trị ung thư tế bào đáy và tế bào vảy cũng như các khối u tiền ung thư.
- Hóa trị: bác sĩ sử dụng thuốc để tiêu diệt tế bào ung thư. Thuốc chống ung thư có thể được bôi trực tiếp lên da (hóa trị tại chỗ) nếu chỉ giới hạn ở lớp trên cùng của da hoặc dạng thuốc viên hoặc truyền tĩnh mạch nếu ung thư đã lan sang các bộ phận khác trên cơ thể.
- Liệu pháp miễn dịch: bác sĩ cung cấp cho người bệnh các loại thuốc để chỉ dẫn hệ thống miễn dịch tiêu diệt tế bào ung thư.
- Xạ trị: bác sĩ sử dụng bức xạ (chùm năng lượng mạnh) để tiêu diệt tế bào ung thư hoặc ngăn tế bào ung thư tiến triển và phân chia.
- Liệu pháp quang động: bác sĩ phủ lên da 1 loại thuốc kích hoạt bằng ánh sáng huỳnh quang màu xanh hoặc đỏ. Liệu pháp này tiêu diệt các tế bào tiền ung thư và không ảnh hưởng các tế bào bình thường.
Phòng ngừa ung thư da ở vị trí hiếm gặp
Trong hầu hết các trường hợp, các vị trí ung thư da hiếm gặp có thể được chú ý và phòng ngừa. Cách tốt nhất để bảo vệ bản thân là tránh tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời và tránh bị cháy nắng. Tia UV từ mặt trời làm tổn thương da theo thời gian, dẫn đến ung thư da.
Các cách để bảo vệ bạn khỏi ung thư da bao gồm:
- Sử dụng kem chống nắng phổ rộng có chỉ số bảo vệ da (SPF) từ 30 trở lên. Kem chống nắng phổ rộng bảo vệ chống lại cả tia UV-B và UV-A. Thoa kem chống nắng 30 phút trước khi ra ngoài. Thoa kem chống nắng mỗi ngày, ngay cả trong những ngày nhiều mây và trong những tháng mùa đông.
- Đội mũ rộng vành để bảo vệ mặt và tai.
- Mặc áo sơ mi và quần dài tay để bảo vệ tay và chân.
- Đeo kính râm để bảo vệ đôi mắt.
- Dùng son dưỡng môi có chứa kem chống nắng.
- Tránh ánh nắng từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
- Thường xuyên kiểm tra toàn bộ da, các thay đổi về kích thước, hình dạng hoặc màu sắc của các đốm da. Đừng quên kiểm tra da đầu, tai, lòng bàn tay, lòng bàn chân, các kẽ ngón chân, vùng sinh dục và giữa 2 mông.
Các vị trí ung thư da hiếm gặp được phát hiện và điều trị càng sớm thì cơ hội phục hồi hoàn toàn càng cao. Điều quan trọng là người bệnh phải tiếp tục theo dõi với bác sĩ để đảm bảo ung thư không tái phát.
